HERBESTEMMING
RELIGIEUS
VASTGOED 2021

Prof. Sven Sterken, ingenieur-architect en hoogleraar architectuurgeschiedenis aan de KU Leuven, geeft een inleiding op de dag. Hij is betrokken bij de herbestemming van een tiental kerkgebouwen in Vlaanderen. Vanuit zijn expertise bespreekt hij het discours rond kerkherbestemming en de problematiek rond naoorlogse kerkgebouwen in Vlaanderen.

Ellen Descamps, adviseur religieus erfgoed PARCUM (Museum en Expertisecentrum voor Religieuze Kunst en Cultuur), deelt de huidige stand van zaken inzake het religieus erfgoed in Vlaanderen. Ze bespreekt de ontwikkelingen van het onroerend religieus erfgoed: de toekomstvraag over parochie- en plattelandskerken en kloosters. Zij kadert deze binnen de bredere aanpak van zowel roerend religieus erfgoed (de collecties en objecten) als immaterieel religieus erfgoed (de eraan verbonden tradities zoals processies en devoties). Wat is het handelingskader voor de neven- en herbestemming van kerken in Vlaanderen en het kerkenbeleidsplan? Hoe wordt dit in Vlaanderen geïmplementeerd? Daarbij geeft ze een update van de nieuwe Conceptnota 2.0. Ze bespreekt tendensen, zoals participatie, haalbaarheidsstudies en ontwerpend onderzoek, maar ook verkoop en beheer. Aan de hand van enkele recente projecten, zoals herbestemming van plattelandskerken en een studie naar depotkerken, illustreert ze verder wat leeft in de religieuze erfgoedwereld en werpt ze een blik op de toekomst.

Hoe worden gemeenschappen betrokken in een herbestemmingstraject? Wat is de rol van ontwerpend onderzoek? Hoe gaat u om met onzekerheden op lange termijn? Edith Wouters, zaakvoerder CAPasitee culturele architectuurpraktijk en artistiek coördinator AR-TUR, voert een pleidooi voor een holistische benadering van de zoektocht naar een duurzame toekomst voor religieus vastgoed. Vervolgens geeft zij aan de hand van cases uit Nederland en Vlaanderen en het traject voor de Kruisherensite in Diest een aantal aanbevelingen.

De overheid stimuleert beheerders om hun onroerende goederen een zinvolle en betaalbare bestemming te geven. Daarbij rijzen vaak twijfels over de realiteitszin, haalbaarheid en duurzaamheid van de ideeën. Dries Vanneste, owner ENTRAKT, bespreekt hoe u samen met gemeente- en kerkbesturen gefundeerde beslissingen kunt nemen voor herbestemming. Daarbij gaat hij in op het beheer en activeren van leegstaand religieus vastgoed voor tijdelijke of permanente invulling, beheerformules, de gepaste juridische vorm en de financiële voorwaarden.

Vanaf 2021 bieden het nieuw burgerlijk wetboek en de gewijzigde regels omtrent erfpacht nieuwe opportuniteiten bij herbestemming van religieus erfgoed. Ook het Omgevingsrecht, het eredienstdecreet en het canoniek recht hebben hier grote impact op. Michiel Deweirdt, advocaat Curalys Advocaten en voorzitter van de Vlaamse Commissie Onroerend Erfgoed, geeft een actueel overview van de juridische aspecten bij herbestemming van religieuze gebouwen. Denk aan het zoeken van een win-win situatie, erfgoed in publiek eigendom, kans geven aan investeerder via erfpacht en het rechttrekken verkeerd juridisch georganiseerde akten.

Erwin Vrijens, head of Real Estate PMV, geeft een actueel overzicht van mogelijke investerings- en financieringsinstrumenten in religieus vastgoed. Er wordt zowel ingegaan op de aanpassingen van de Vlaamse subsidieregeling als het aantrekken van private middelen in het kader van de reactivatie van religieus erfgoed. Tevens duidt hij  opportuniteiten binnen het nieuwe goederenrecht evenals fiscale aandachtspunten. Aandacht gaat naar concrete cases en praktijkvoorbeelden met bijzondere focus op lessons learned. De herbestemming van het Brugse “Theresianenklooster” (Weylerkazerne), het “Karmelitessenklooster” in Gent evenals het project Peperbus te Antwerpen worden belicht.

Door nieuwe accenten in het beleid ontstaan nieuwe tendensen en kansen voor de herbestemming van religieus erfgoed. Sonja Vanblaere, administrateur-generaal Agentschap Onroerend Erfgoed Vlaamse Overheid, geeft op basis van haar kennis en ervaring een interessante blik op de verdere toekomst van het religieus erfgoed. Wat is de rol van de overheid in beschermen en herbestemmen? Welke financieringsmogelijkheden zijn er, zoals subsidies en premies? Zij geeft een update van het nieuwe instrument ‘Open Oproep’, waarover een ministerieel besluit wordt verwacht. En zij licht een tipje van de sluier op over de Conceptnota 2.0.

In de snel veranderende samenleving kan religieus erfgoed niet langer alleen door geloofsgemeenschappen gedragen worden. Er dient nagedacht te worden over de waarde en betekenis van kerkgebouwen waar weinig of geen liturgische vieringen meer plaatsvinden. Werner Van Laer, vicariaal verantwoordelijke Vicariaat Vlaams-Brabant en Mechelen (onderdeel Aartsbisdom Mechelen-Brussel), bespreekt de toekomst van het religieus vastgoed vanuit de visie van het bisdom rond neven- of herbestemming van kerken en ander religieus vastgoed. Vervolgens gaat hij in op de richtlijnen van de bisdommen in verband met kerken in medegebruik of alleengebruik. Hij besluit met ‘lessons learned’ van reeds herbestemde (niet-beschermde) kerken.